การปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุ์

          หมายถึง ขบวนการที่มีการปฏิบัติการต่อเนื่องหลังการเก็บเกี่ยวเมล็ดพันธุ์ จากแปลงขยายพันธุ์ เพื่อยกระดับคุณภาพด้านกายภาพของเมล็ดพันธุ์ โดยการขจัดหรือลดสิ่งเจือปนหรือสภาพที่ไม่พึงประสงค์ต่างๆ ออกไป เพื่อให้ได้เมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพดีสำหรับกระจายสู่เกษตรกร

          เมล็ดพันธุ์ที่เก็บเกี่ยวจากแปลงขยายพันธุ์ของเกษตรกร และผ่านกระบวนการตรวจสอบเข้าสู่กระบวนการปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุ์ในโรงงานปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุ์ตามขั้นตอนต่างๆ ดังนี้

·      การคัดทำความสะอาดขั้นต้น

          เป็นการคัดทำความสะอาดเมล็ดพันธุ์ในเบื้องต้น เพื่อกำจัดสิ่งที่ไม่พึงประสงค์ที่ปะปนมา เช่นเศษดิน หิน ใบไม้ เศษพืชขนาดเล็กใหญ่หรือเมล็ดลีบที่เบามากๆ เป็นการคัดทำความสะอาดแบบหยาบ การคัดทำความสะอาดขั้นต้นจะถูกดำเนินการก่อนที่จะนำเข้าลดความชื้น

·      การลดความชื้น

          หลังจากการเก็บเกี่ยวเมล็ดพันธุ์ จำเป็นต้องทำการลดความชื้นเมล็ดพันธุ์ให้เร็วที่สุด เพื่อรักษาความมีชีวิตของเมล็ดพันธุ์  (เพื่อรักษาคุณภาพความงอก และเป็นการยืดอายุการเก็บรักษา) ซึ่งควรลดความชื้นให้ไม่เกิน 12 %

                    1. การลดความชื้นโดยอาศัยธรรมชาติ ด้วยการตากแดด ที่ความหนาประมาณ 5-10 เซนติเมตร

                    2. การอบลดความชื้นโดยอาศัยการปรุงแต่งสภาพอากาศ เป็นวิธีที่ปฏิบัติในอุตสาหกรรม ใช้ระบบถังลดความชื้น ประกอบด้วย ถังบรรจุเมล็ดพันธุ์ ชุดกำเนิดลมร้อน ประกอบด้วยเครื่องกำเนิดความร้อน (heater) พัดลม (blower) และระบบส่งลมร้อนผ่านเมล็ดพันธุ์

·      การคัดทำความสะอาดด้วยตะแกรงและลม

          เป็นเครื่องซึ่งใช้ลมเป่าร่วมกับการใช้ตะแกรงโลหะ ทำการคัดแยกทำความสะอาดเมล็ดพันธุ์โดยอาศัยความแตกต่างทางกายภาพของเมล็ดพันธุ์ และวัสดุที่ไม่พึงประสงค์ในด้านขนาด น้ำหนักหรือความถ่วงจำเพาะ และความต้านทานต่อความแรงของลมที่ปล่อยผ่านเมล็ดพันธุ์

·      การคัดทำความสะอาดโดยอาศัยความถ่วงจำเพาะ

          เป็นการคัดแยกเมล็ดพันธุ์หรือวัสดุที่ไม่พึงประสงค์อื่นๆ ที่มีขนาด และรูปร่างที่ใกล้เคียงกันกับเมล็ดพันธุ์ออกจากกัน โดยอาศัยความแตกต่างด้านน้ำหนัก

·      การคลุกสารเคมี

          หลังจากเมล็ดพันธุ์ผ่านการปรับปรุงสภาพโดยการอบลดความชื้น และการคัดทำความสะอาดเมล็ดพันธุ์แล้ว เมล็ดพันธุ์จะถูกนำไปคลุกสารเคมีป้องกันกำจัดเชื้อรา และสารเคมีป้องกันกำจัดแมลง เพื่อป้องกันความเสียหายจากศัตรูต่างๆ ในระหว่างการเก็บรักษา รวมทั้งป้องกันโรคที่อาจติดมากับเมล็ด

·      การบรรจุเมล็ดพันธุ์

          เมื่อเมล็ดพันธุ์คลุกสารเคมีเสร็จแล้ว ก็พร้อมไปสู่กระบวนการบรรจุถุง เพื่อจำหน่ายต่อไป โดยการบรรจุเมล็ดพันธุ์ลงในถุง มีวัตถุประสงค์เพื่อความสะดวกในการเก็บรักษาและการขนส่ง โดยน้ำหนักเมล็ดพันธุ์ข้าวที่นิยมบรรจุถุงเพื่อการจำหน่ายคือ 25 กิโลกรัมต่อถุง โดยที่ถุงบรรจุต้องมีการติดฉลากแสดงรายละเอียด เช่น ชนิดเมล็ดพันธุ์ ชื่อพันธุ์ วันเดือนปีที่ผลิต สถานที่ผลิต เป็นต้น